4 lutego obchodzimy Światowy Dzień Walki z Rakiem, którego celem jest podnoszenie świadomości na temat chorób nowotworowych oraz propagowanie profilaktyki, wczesnej diagnostyki i nowoczesnych metod leczenia. Nowotwory stanowią jedno z największych zagrożeń dla zdrowia Polaków, ale postęp medycyny onkologicznej daje coraz większe szanse na ich skuteczne leczenie.
Postęp w onkologii – szansa dla pacjentów
Onkologia w ostatnich latach przeszła ogromny rozwój, a Centrum Onkologii w Bydgoszczy jest jednym z liderów tej zmiany. Prof. Janusz Kowalewski, dyrektor Centrum, podkreśla, że nowoczesne leczenie onkologiczne opiera się na kompleksowej diagnostyce i interdyscyplinarnym podejściu.
„Nasze Ośrodki Diagnostyki i Leczenia Raka Piersi, Płuca oraz Jelita Grubego powstały z inicjatywy lekarzy, którzy dostrzegli potrzebę ich utworzenia. Dzięki temu pacjenci leczeni są w sposób zintegrowany, kompleksowy, w jednym miejscu, co znacznie zwiększa ich szanse na dłuższe i lepsze życie” – zaznacza prof. Kowalewski.
Jeden z największych postępów w leczeniu nowotworów nastąpił dzięki nowoczesnej diagnostyce obrazowej i molekularnej.
„Pozytonowa tomografia emisyjna (PET), rezonans magnetyczny i tomografia komputerowa umożliwiają niezwykle precyzyjne rozpoznawanie zmian nowotworowych. Diagnostyka molekularna umożliwia określenie cech genetycznych guza, co pozwala na dobór skutecznych terapii celowanych” – wyjaśnia prof. Kowalewski.
Dzięki nowoczesnym technologiom onkolodzy mogą stosować bardziej spersonalizowane metody leczenia, dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta.
„Każdy nowotwór jest inny, a nasze podejście do leczenia musi uwzględniać jego specyficzne cechy biologiczne. Dzięki badaniom genetycznym możemy precyzyjnie dobrać terapię, co zwiększa skuteczność leczenia i minimalizuje skutki uboczne” – dodaje prof. Kowalewski.
Znaczenie genetyki i onkologii molekularnej
Współczesna onkologia coraz bardziej opiera się na badaniach genetycznych i molekularnych, które pozwalają na precyzyjne dopasowanie terapii do konkretnego pacjenta. Prof. Marzena Lewandowska, kierownik Zakładu Genetyki i Onkologii Molekularnej, podkreśla ogromną rolę tych technologii w leczeniu nowotworów.
„Genetyka nowotworów pozwala nam na wykrycie mutacji, które są odpowiedzialne za rozwój choroby. Dzięki temu możemy nie tylko wcześniej diagnozować nowotwory, ale także dobierać leki, które celują w konkretne mechanizmy molekularne nowotworów” – mówi prof. Lewandowska.
Jednym z najważniejszych osiągnięć onkologii molekularnej jest możliwość stosowania terapii celowanych, które pozwalają na skuteczne hamowanie wzrostu guza. Atakują one nowotwór na poziomie komórkowym, minimalizując jednocześnie uszkodzenia zdrowych tkanek.
„Nasza praca od początku była skierowana przede wszystkim do naszych pacjentów onkologicznych, ponieważ oni natychmiast potrzebują informacji genetycznej, żeby zostać zakwalifikowanymi do terapii celowanej. Tutaj czas jest kluczowy. Z drugiej strony współpracujemy z poradnią genetyczną w Poliklinice i z Zakładem Profilaktyki i Promocji Zdrowia, gdzie skupiamy się nie tylko na pacjentach, którzy już mają raka piersi, jajnika, trzustki, prostaty czy jelita grubego. Również pacjenci z obciążeniem rodzinnym, a zwłaszcza członkowie rodzin naszych pacjentów onkologicznych, mogą przyjść na badania i zrobić je w kierunku najczęstszych zmian genetycznych w naszej populacji” – wyjaśnia prof. Lewandowska.
Dzięki rozwojowi diagnostyki molekularnej możliwe jest wykrywanie predyspozycji genetycznych do nowotworów. Osoby z mutacjami w genach BRCA1 i BRCA2 mają zwiększone ryzyko raka piersi i jajnika, dlatego mogą podjąć odpowiednie działania profilaktyczne.
„Badania genetyczne umożliwiają identyfikację osób o podwyższonym ryzyku nowotworowym, co pozwala na wdrożenie profilaktyki i wczesnego wykrywania choroby. To krok milowy w personalizowanej medycynie onkologicznej” – podkreśla prof. Lewandowska.
Cyfryzacja diagnostyki i nowoczesne metody leczenia
- Precyzyjna, szybka diagnoza to klucz do skutecznego leczenia. Dlatego niezwykle ważne są więc zmiany w Zakładzie Patologii Nowotworów i Patomorfologii. Tu nastąpiła rewolucja dzięki diagnostyce cyfrowej.
„Z wszystkich wycinków, które są pobrane od pacjenta w trakcie operacji my rozpoznajemy, czy ktoś ma nowotwór łagodny, złośliwy, czy nie ma go w ogóle”- tłumaczy prof. Łukasz Szylberg, koordynator Zakładu Patologii Nowotworów i Patomorfologii.
„Głównym narzędziem patologa jest mikroskop, ale my w ostatnim czasie przeszliśmy na diagnostykę cyfrową. Odeszliśmy od tradycyjnych mikroskopów, diagnozujemy w tej chwili z monitorów, a to otworzyło przed nami nowe możliwości”- wyjaśnia prof. Szylberg i dodaje:
„Dzięki przejściu na diagnostykę cyfrową możemy szybciej i precyzyjniej analizować próbki nowotworowe. Obraz cyfrowy pozwala na wykorzystanie algorytmów sztucznej inteligencji i przyspiesza czas diagnozy nawet o 30%”.
2. Przyspieszona ewolucja - tak z kolei o rozwoju medycyny nuklearnej mówi prof. Bogdan Małkowski. W tej dziedzinie niezwykle ważna staje się „teranostyka”, czyli połączenie diagnostyki i terapii. To podstawa nowoczesnej, spersonalizowanej medycyny precyzyjnej, zwanej medycyną "szytą na miarę”.
„Dzięki radiofarmaceutykom możemy precyzyjnie oznaczyć ogniska nowotworowe i jednocześnie leczyć je z użyciem odpowiednich izotopów” – tłumaczy prof. Małkowski, koordynator Zakładu Medycyny Nuklearnej w Centrum Onkologii w Bydgoszczy.
„Takim klasycznym przykładem może być rak prostaty, który doskonale się znakuje za pomocą znacznika PSNA. Jeżeli chcemy diagnozować, to dołączamy do PSNA izotop galu albo fluoru i wskazujemy, gdzie są ogniska nowotworu. Jeśli jesteśmy w stanie znaleźć te ogniska i powiedzieć tak, one wychwytują dużo PSNA, wtedy podmieniamy izotop galu czy fluoru na izotop lutetu albo astatu i podajemy pacjentowi. I znowu znacznik wykona tę samą pracę, czyli zgromadzi się w miejscu, gdzie jest przerzut lub ognisko nowotworu prostaty. Różnica jednak polega na tym, że te izotopy mają właściwości niszczące i są w stanie zniszczyć ogniska nowotworowe. Pacjenci odnoszą dużą korzyść, wydłuża im to życie, a niekiedy nawet je ratuje”.
3. Ogromny postęp dotyczy także leczenia. W Centrum Onkologii w Bydgoszczy rozwijana jest chirurgia robotyczna. W uruchomionym w 2024 r. Centrum Chirurgii Robotycznej pracują trzy instalacje, dzięki którym placówka stała się pierwszym w Polsce publicznym szpitalem z możliwością przeprowadzania wielu operacji robotycznych jednocześnie.
„Po wprowadzeniu tej techniki zoperowaliśmy dodatkową pulę pacjentów nie zwiększając liczby łóżek i nie zatrudniając dodatkowego personelu” – podkreśla dr Krzysztof Kamecki, dyrektor ds. medycznych i koordynator Oddziału Klinicznego Urologii Onkologicznej. „W przypadku samej urologii wykonaliśmy o ponad 50% więcej operacji pacjentów z rakiem prostaty”.
Zalety techniki robotycznej są znaczące. Dzięki robotom pacjenci szybciej wracają do zdrowia i mają mniejsze ryzyko powikłań. Dla chirurgów, operowanie przy pomocy robotów to nie tylko większa precyzja, ale i możliwość pracy w wygodnych warunkach. Trójwymiarowy obraz pola operacyjnego, możliwość powiększenia i przybliżenia operowanych struktur, precyzyjne ruchy oraz łatwiejszy dostęp do trudno osiągalnych miejsc umożliwiają przeprowadzanie zabiegów na najwyższym poziomie.
Profilaktyka – klucz do zdrowia
Mimo postępów w leczeniu, onkolodzy podkreślają, że największe znaczenie ma profilaktyka. Dr Tomasz Mierzwa, koordynator Zakładu Profilaktyki i Promocji Zdrowia zwraca uwagę na Europejski Kodeks Walki z Rakiem, który wskazuje podstawowe zasady zdrowego stylu życia, takie jak m.in.: unikanie palenia i innych używek, aktywność fizyczna, zdrowa dieta i ochrona przed słońcem.
Niezwykle ważne jest też korzystanie z darmowych badań profilaktycznych.
„Badania profilaktyczne są kluczowe w wykrywaniu nowotworów we wczesnym stadium. Mammografia (dla kobiet 45–74 lat raz na 2 lata), cytologia (dla kobiet 25–64 lat raz na 3 lata) i kolonoskopia (dla osób 50–65 lat raz na 10 lat) ratują życie, ale niestety nadal zbyt mało osób z nich korzysta” – mówi dr Mierzwa. „Liczba kobiet zgłaszających się do badań cytologicznych to zaledwie 20%, w mammografii 30-35%”.
Eksperci zwracają też uwagę na konieczność edukacji społeczeństwa w zakresie profilaktyki.
„Świadomość społeczna na temat profilaktyki nowotworowej jest nadal niewystarczająca. Potrzebujemy większego zaangażowania w kampanie edukacyjne, by zachęcić ludzi do regularnych badań” – dodaje dr Mierzwa.
Pacjenci mają coraz szerszy dostęp do badań profilaktycznych i nowoczesnych terapii. W Centrum Onkologii w Bydgoszczy realizowane są programy badań przesiewowych, a nowoczesne technologie diagnostyczne oraz metody leczenia, dają nadzieję na długie życie nawet w zaawansowanych stadiach choroby.
„Naszym celem jest zapewnienie pacjentom kompleksowej opieki i dostępu do najnowocześniejszych terapii. Jednak każdy z nas musi pamiętać, że to my sami mamy największy wpływ na nasze zdrowie” – podsumowuje prof. Kowalewski.
Światowy Dzień Walki z Rakiem to okazja, by przypomnieć, że profilaktyka i wczesna diagnostyka to najlepsza broń w walce z nowotworami. Dlatego warto korzystać z badań przesiewowych i prowadzić zdrowy tryb życia – to inwestycja w długie i zdrowe życie.
