Październik to wyjątkowy miesiąc w kalendarzu zdrowia publicznego. Światowy Dzień Onkologii, obchodzony 4 października oraz Miesiąc Świadomości Raka Piersi przypominają o tym, jak ważna jest profilaktyka i wczesne wykrywanie nowotworów. W tym czasie startuje także akcja „Siła KobieTy”, organizowana przez Polska Press Sp. z o.o., wydawcę „Expressu Bydgoskiego”, „Gazety Pomorskiej”
i „Nowości – Dziennika Toruńskiego”, przy współudziale Urzędu Marszałkowskiego. Centrum Onkologii jest jej partnerem merytorycznym.
4. października, w Światowym Dniu Onkologii kierujemy naszą uwagę na profilaktykę nowotworów, poszerzamy wiedzę na temat diagnostyki i leczenia chorób onkologicznych. To okazja, by promować zdrowy styl życia, mówić o ogromnym znaczeniu badań przesiewowych i nowoczesnych terapii.
Profilaktyka – klucz do zdrowia
Jak podkreśla dr Tomasz Mierzwa – kierownik Zakładu Profilaktyki i Promocji Zdrowia w Centrum Onkologii, profilaktyka - czyli to wszystko, co sami możemy zrobić dla naszego zdrowia - jest przez nas nadal niedoceniana. A przecież to ona może uchronić nas przed zachorowaniem na raka. Co więcej, nawet jeśli zachorujemy, pozwoli wykryć zmiany na tak wczesnym etapie, że stosując obecnie najnowocześniejsze metody leczenia onkologicznego mamy ogromne szanse na powrót do zdrowia.
„Profilaktyka pierwotna to 80% działań. Na część rzeczy, takich jak smog czy jakość wody nie mamy większego wpływu. Ale możemy maksymalnie spłaszczyć ryzyko. Gdyby wszyscy przestali palić, zachorowalność na raka płuca spadłaby o co najmniej 80%”- przekonuje dr Mierzwa.
Kujawsko-Pomorskie – region podwyższonego ryzyka
Województwo kujawsko-pomorskie zajmuje niechlubne miejsca w krajowych statystykach onkologicznych.
"Według danych Wojewódzkiego Biura Rejestru Nowotworów nasze województwo zajmuje 2 miejsce w kraju wśród kobiet, jeśli chodzi o zachorowalność na raka złośliwego. Jesteśmy też na 2-3 miejscu
(w zależności od roku) pod względem zachorowalności mężczyzn. Co do umieralności na raka sytuacja jest podobna. Plasujemy się na 1 lub 2 pozycji pod względem umieralności kobiet w Polsce i na 5-6 miejscu pod względem umieralności mężczyzn. Mamy region zagrożony epidemiologicznie i nadal wiele jest w tej kwestii do zrobienia”- podkreśla szef Zakładu Profilaktyki i Promocji Zdrowia.
Europejski Kodeks Walki z Rakiem – 12 tez zdrowia
Ten dokument opracowany przez ekspertów Unii Europejskiej to fundament działań profilaktycznych. To 12 tez, które uczą, jak żyć, jak kształtować postawę prozdrowotną, żeby kontakt z potencjalnymi kancerogenami był mniejszy. Choć nie daje on nam 100% gwarancji na zachowanie zdrowia, to pozwala w znacznym stopniu ograniczyć ryzyko zachorowania.
- Nie pal – unikaj także dymu tytoniowego.
- Utrzymuj prawidłową masę ciała.
- Bądź aktywny fizycznie.
- Odżywiaj się zdrowo – jedz więcej warzyw, owoców i pełnych zbóż.
- Ogranicz alkohol lub całkowicie z niego zrezygnuj.
- Unikaj nadmiernej ekspozycji na słońce.
- Chroń się przed substancjami rakotwórczymi w pracy.
- Chroń się przed zanieczyszczeniem powietrza.
- Karm piersią – to zmniejsza ryzyko raka u matki i dziecka.
- Szczep się przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B i HPV.
- Korzystaj z badań przesiewowych (cytologia, mammografia, kolonoskopia).
- Dbaj o zdrowie dzieci – ucz je zdrowych nawyków.
Rak płuca – najgroźniejszy przykład
Najgroźniejszym i najskuteczniejszym zabójcą wśród nowotworów jest rak płuca.
„Nie ma najmniejszych wątpliwości epidemiologicznych. 90–95% chorych z rakiem płuca to palacze” – mówi dr Mierzwa. „ W dymie tytoniowym jest 6 tys. różnych substancji chemicznych, w tym przynajmniej
60 silnych czynników rakotwórczych. Jeżeli każdy palacz 20 razy dziennie zamyka się w takiej toksycznej komorze, to musi to oddziaływać na jego zdrowie”.
Mimo kampanii antynikotynowych, palenie wciąż jest powszechne. WHO zakłada, że do 2050 roku świat będzie wolny od dymu papierosowego, ale – jak podkreśla dr Mierzwa – „z olbrzymią rezerwą do tego podchodzę”.
Badania przesiewowe, w tym niskodawkowa tomografia komputerowa (LDCT) w grupach wysokiego ryzyka, pozwalają na wczesne wykrycie choroby i zwiększenie szans na skuteczne leczenie.
Szczepienia – cichy bohater profilaktyki
„Nie ma szczepionek przeciwnowotworowych, ale są szczepienia przeciw wirusom, które mogą do nowotworu doprowadzić” – wyjaśnia lekarz.
Dwa kluczowe przykłady to:
- WZW typu B – szczepione są już noworodki, co „zrewolucjonizowało sytuację”.
2. HPV – odpowiada nie tylko za raka szyjki macicy, ale też raka odbytu, gardła czy krtani. Szczepienia obejmują dziś zarówno dziewczęta, jak i chłopców.
Profilaktyka wtórna – badania ratują życie
W Polsce dostępne są bezpłatne programy badań przesiewowych:
Mammografia – w województwie kujawsko-pomorskim korzysta z niej zalewie 30-35% uprawnionych kobiet. To wciąż za mało, aby skutecznie obniżyć umieralność.
"Na dzisiaj mamy około 30- 35% uczestnictwa w mammografii w populacji docelowej. Powinniśmy dążyć do 75%, wtedy profilaktyka działa w pełni"- wyjaśnia dr Mierzwa. Istotą tych badań jest obniżenie umieralności z powodu raka piersi, który jest ciągle najczęstszym nowotworem u Pań. To ciągle ok. 20 tys. zachorowań rocznie w Polsce. Na świecie to drugi, co do częstości występowania nowotwór”- wylicza
dr Mierzwa. „Róbmy badania profilaktyczne, wykrywajmy mniejsze zmiany . Mniej zaawansowany nowotwór to zupełnie inne leczenie. To m.in. dzięki badaniom profilaktycznym w leczeniu raka piersi obserwujemy rewolucję. Obecnie w naszym regionie ponad 70% pacjentek z rakiem piersi korzysta z operacji oszczędzających, pozostawiających pierś, podczas gdy 20 lat temu odsetek ten wynosił zaledwie 10%”.
Cytologia – podstawowe, obecnie unowocześnione badanie: test HPV HR oraz cytologia na podłożu płynnym.
Kolonoskopia – jak mówi dr Mierzwa, „w blisko 30% badań znajdujemy polipy, z których część to ewidentne stany przedrakowe. Usuwając je, pacjent dosłownie ratuje sobie życie.”
Warto także korzystać z dermatoskopowej oceny znamion skóry. To proste badanie pozwala na wczesne wykrycie np. czerniaka.
W ostatnich 20–25 latach obserwujemy wzrost zachorowań na czerniaka. Związane jest to m.in. z nadmierną ekspozycją na promieniowanie UV i niewłaściwą ochroną przeciwsłoneczną.
"Lato, mimo że krótkie u nas, to jednak sporo osób wyjechało na południe Europy. Wrócili opaleni i zaczynamy oglądać skórę. Dermatoskopowa ocena znamion to przykład profilaktyki wtórnej" - wyjaśnia
dr Mierzwa.
Wczesne wykrycie czerniaka umożliwia leczenie chirurgiczne, które w wielu przypadkach jest wystarczające. W bardziej zaawansowanych stadiach stosuje się nowoczesne immunoterapie i terapie celowane, które znacząco poprawiają rokowania.
Edukacja i działania społeczne
Kluczową rolę w profilaktyce odgrywa edukacja. Realizowany przez Centrum Onkologii program „Szkoła w Profilaktyce Onkologicznej” uczy młodzież zdrowych nawyków, które przekazują w swoich domach:
"Oni mają być tymi, którzy zaniosą tę wiedzę do domu i zmienią nawyki w rodzinach. Mają wpływać na rodziców, żeby nie palili i dbali o zdrowie" - tłumaczy dr Mierzwa.
Z wiedzą wychodzą do Państwa także eksperci Centrum Onkologii. W ramach projektu artystyczno-społecznego "Siła KobieTy", który ma zwracać uwagę na profilaktykę zdrowotną nowotworów, na specjalnie dedykowanej stronie:https://pomorska.pl/silakobiety/re, pojawiać się będą podcasty poświęcone profilaktyce, diagnostyce i leczeniu chorób nowotworowych. W październiku gośćmi red. Alicji Polewskiej – Redaktor Naczelnej Gazety Pomorskiej, Expressu Bydgoskiego i Nowości - Dziennika Toruńskiego będą:
- Dr Magdalena Kowalkowska - zastępca koordynatora Oddziału Klinicznego Ginekologii Onkologicznej (3 października),
- Dr Tomasz Mierzwa – koordynator Zakładu Profilaktyki i Promocji Zdrowia (10 października),
- Lek. Józef Dziedzic – ginekolog z Zakładu Profilaktyki i Promocji Zdrowia (17 października),
- Dr hab. Tomasz Nowikiewicz, prof. UMK – koordynator Oddziału Nowotworów Piersi i Chirurgii Rekonstrukcyjnej (24 października) .
Zapraszamy do śledzenia naszych podcastów!
Autor: Małgorzata Rogatty
